Stosunek Francji do baroku włoskiego różni się od stosunku Anglii czy Holandii. Ten sam powód niechęci – a jest nim wierność tradycjom renesansu – działa we Francji tak samo, jak i w Anglii: inne szczególne przyczyny wzmacniają go jeszcze. Ale ponieważ Włochy sąsiadują z Francją, ich wpływ z natury rzeczy jest tu większy. We Francji toczy się walka między kierunkiem baroku i klasycyzmu. Po zmiennych jej losach zwycięża klasycyzm. I dzięki temu, że Francja potrafiła zwalczyć barok, stanęła w wieku XVIII na czele sztuki europejskiej.
Jakież są więc te przyczyny? W XVII w. jest to kartezjanizm i jansenizm: nazwy te odpowiadają głęboko sięgającym przejawom ducha francuskiego tej epoki.
– a) Jansenizm, prąd przeciwstawny jezuityzmowi, w sztuce kontynuuje styl kontrreformacji, od którego sami jezuici się odsunęli. U św. Bernarda i w sztuce cysterskiej zaznaczyło się już umiłowanie powagi i spokoju, niechęć do przepychu. Jest to cecha narodowa – poszukiwanie trwałości raczej niż błyskotliwości, cnota prostoty, którą mądrość ludowa wypowiada przysłowiem: „Nie wszystko złoto, co się świeci“. Nawet władza królewska do czasów Ludwika XIII miała charakter patriar- chalny i ojcowski. Jeśli nawet wprowadzenie etykiety hiszpańskiej na dwór Ludwika XIV fakt ten zmienia, nie zapominajmy, że sam król, chcąc uczynić z Wersalu najpiękniejszy pałac świata, upierał się jednak przy tym, wbrew opinii Colberta, Le Vau czy J. H. Mansarta, by zachować w stanie nienaruszonym mały pałac ojcowski, którego prostota ujmowała i w dalszym ciągu: ujmuje zwiedzającego w głębi Cour de Marbre.
– b) Racjonalizm kartezjański. Architekci i dekoratorzy nie czytali prawdopodobnie Rozprawy o metodzie. Niemniej są gotowi do apo- logii zdrowego rozsądku i rozumu. Boileau i Molier mówią to samo: „Miłujcie więc rozum“: „Doskonały rozsądek unika wszelkiej skrajności“. Można to uważać za jedną z definicji klasycyzmu: sztuka, która rezygnuje dobrowolnie z pewnej części środków wypowiedzi (B. Dorival).
Inna definicja – barok, sztuka indywidualnej ekspresji, nie daje się podporządkować całkowicie lub częściowo jakimkolwiek regułom, klasycyzm jest sztuką, której zasad można się nauczyć, ponieważ opierają się one na rozumie, a rozum jest jeden u wszystkich ludzi. I tak sztuka francuska XVII – XVIII w. opiera się na solidnej organizacji nauczania artystycznego, na wszystkich stopniach i we wszelkich kierunkach: jest to nie tylko praktyka rzemiosła, ale doktryna.
