Trzej mistrzowie pierwszej połowy wieku XV to dwaj florentyńczy- cy: Ghiberti i Donatello oraz sieneńczyk Jacopo della Quercia. Ghiberti (1378-1455) pracuje wyłącznie w brązie. Był zwycięzcą w konkursie na drzwi baptysterium florenckiego w r. 1401. Wykonując pierwsze drzwi pozostaje wierny średniowiecznym zasadom, przestrzegając podporządkowania ramom architektonicznym: operuje tu małą ilością figur i planów, nawet obramienia poszczególnych pól mają tradycyjną formę czteroliścia. Drugie drzwi, które Michał Anioł nazwał Drzwiami Raju (1425), stanowią już szereg rzeźbionych obrazów: rzeźbiarz, mnożąc plany, nagromadzając szczegóły, pragnie zmierzyć się z malarzami. Niewątpliwie niektóre akty w jego dziele konkursowym, np. Klęczący Izaak, wskazują na zainteresowania artysty wzorami starożytnymi. Komentarze, które napisał pod koniec życia, są jednym z wczesnych przejawów renesansu, ale renesans dla Ghibertiego to ścisła obserwacja natury. Zresztą, właśnie dzięki doskonałemu i ścisłemu wykonaniu fragmentu — Abrahama wyciągającego cierń ze stopy – zwyciężył swych współzawodników: drobny ten fakt wiele nam mówi, zwłaszcza o upodobaniach ludzi ówczesnych.
Donatello (1386?-1466) jest artystą włoskim najbliższym Clausa Slutera. Posągi Proroków z Kampanili florenckiej, dzieło wczesnego okresu jego twórczości (1416-1425), odznaczają się wyrazistą brzydotą, która natychmiast przywodzi na myśl postacie ze Studni Mojżesza. Podróż do Rzymu, bez względu na jej datę, nie zmieniła artysty. Być może nasunęła mu myśl wyrzeźbienia nagiej postaci: jego Dawid z brązu jest pierwszą rzeźbą posągową od czasu upadku imperium rzymskiego, przedstawiającą nagiego mężczyznę: zachowuje on jednak średniowieczne przegięcie w biodrach, a jego chudość jest raczej wyrazem kontrastu moralnego niż zastosowaniem kanonu „praksytelesowskiego“. Innym echem antyku jest Gattamelata, dotąd stojący w Padwie przed kościołem S. Antonio (1453): pierwszy posąg konny w sztuce nowożytnej nie związany z nagrobkiem, stworzony pod wpływem Marka Aurelego. Tym razem nawet twarz posągu, stanowiąca głęboko zindywidualizowany, godny podziwu portret, stanowi odpowiednik realizmu portretu rzymskiego epoki Cesarstwa. Ale istnieją inne jeszcze cechy w twórczości Donatella, które wiążą go mocniej ze schyłkiem średniowiecza niż z rodzącym się klasycyzmem: ruch i patos. Putti na fryzie dziecięcym z Cantorii (Florencja), temat zaczerpnięty prawdopodobnie ze starożytności, potraktowany jest ze zdecydowanym realizmem, poczuciem rytmu i bardzo specjalnym splątaniem linii, wśród których przeważają diagonale – niemal już barokowe. Drewniana rzeźba św. Magdaleny z baptysterium, jedno z ostatnich dzieł artysty, bolesna postać zniszczonej przez życie kobiety, podobnie jak Vieille Heaulmiere Rodina, przywodzi na myśl wielkich realistów hiszpańskich.
