Okresem największego rozwoju rzeźby romańskiej jest w. XII, do którego zalicza się, podobnie jak w architekturze, ostatnie lata XI stulecia. Również w tej dziedzinie cały wiek XI jest okresem bardzo ciekawych doświadczeń.
Pierwszym godnym zanotowania zabytkiem rzeźby romańskiej jest nadproże w kościółku w S. Genis-des-Fontaines (départ. Pyrénées-Orientales), który jest ściśle datowany na rok 1020: przedstawia ono Chrystusa na majestacie w otoczeniu sześciu apostołów pod arkadami. Wiele dyskutowano na temat przyczyn odrodzenia rzeźby. Trzeba tu przypomnieć z jednej strony, że rzeźba monumentalna nigdy nie zanikła, nie była ona jednak rzeźbą figuralną: z drugiej strony, że nie przestano wykonywać postaci w płaskorzeźbie w metalu lub w kości słoniowej, ale że nie była to rzeźba monumentalna. Zadaniem rzeźbiarzy romańskich XI w. było przenieśćfw kamień lub marmur motywy wzięte od złotników lub rzeźbiarzy w kości słoniowej, znaleźć w ramach budynku miejsce na rzeźbę monumentalną i określić jej rolę w ogólnym wyglądzie budowli. Być może, że i tym razem idea tej transpozycji opierała się na znajomości wzorów wschodnich, ponieważ w niektórych krajach, jak np. w Armenii i Gruzji spotykamy monumentalną rzeźbę figuralną, zwłaszcza w rzeźbionych tympanonach.
Wzory: złotnictwo i kość słoniowa. – Historię rzeźby romańskiej należy więc rozpocząć historią rzemiosła artystycznego. Dwa wielkie ośrodki to Hiszpania i rejon Renu-Mozy. Kraje te sąsiadują z dwoma terenami, na których następuje odrodzenie rzeźby monumentalnej.
