Dziedżina archeologii chrześcijańskiej w Algerze i Tunisie wzbogaca się ustawicznie. W Orleansville znajduje się najstarszy kościół afrykański o ustalonej dacie (325). Głównym ośrodkiem była Kartagina: z licznych jej bazylik rozpoznano obecnie kilka, mianowicie bazylikę Damus- el-Karita, bazylikę Św. Cypriana, Basilica Maiorum. W starych miastach rzymskich (Timgad, Dżemila, Tipasa, Tebessa, Madaura i in.) widać, jak budowle kultu chrześciiańskieeo zastenuia budowle pogańskie. Są to:
W r. 539 św. Benedykt funduje na północ od Neapolu jedną z najsławniejszych budowli średniowiecza — opactwo w Monte Cassino, które stanie się ośrodkiem zachodniego życia zakonnego. Nic z niego nie pozostało, ale sądząc z budowli, która powstała na tym miejscu w XI w. (zniszczona w r. 1944), była to po prostu bazylika w typie Konstantyna, poprzedzona atrium. Wpływy bizantyńskie występują wyraźniej w dekoracji ściennej: ściślej możha by je określić jako wpływy wschodnie. Nieco późniejsze freski w klasztorze S. Vincenzo alle fonti di Volturno są pierwszym zabytkiem malarstwa benedyktyńskiego. Zwłaszcza Rzym, gdzie papieże biorą w obronę sztukę figuralną wobec ikonoklastów, tak jak będą jej bronili w XVI w. przed protestantami, staje się ważnym ośrodkiem dekoracji bizantyńskiej. Rewelacją stały się freski z kościoła S. Maria Antiqua (w. VIII), odnalezione przed kilku laty, obecnie prawie zupełnie zatracone (portrety papieży, Chrystus na krzyżu, Maria, święci, in. in. męczeństwo dwojga świętych wschodnich, Cyriaka i Julity). Freski te są prawdopodobnie dziełem mnichów syryjskich lub kapadockich. Ten orienta- lizm występuje w sposób bardziej uderzający w mozaikach kościołów Sta Maria in Dominica (Triumf Marii, temat ten po raz pierwszy w Rzymie zajmuje honorowe miejsce w absydzie: pocz. w. IX), S. Cecilia in Trastevere, S. Prassede (Przemienienie Pańskie, Zejście Chrystusa do otchłani).
