W katedrze w Burgos, rozpoczętej ok. r. 1220 i zakończonej w przeważnej części ok. r. 1260, powraca plan krzyża z pojedynczymi nawami bocznymi. Plan zamknięcia prezbiterium przypominać może kościoły w Pon- tigny i Coutances: układ ścian nawy przypomina zwłaszcza Bourges, głównie rysunkiem triforium. Ale narodowy charakter budowli podkreśla crucero, wielka ośmiokątna kopuła na trompach, spoczywająca na ogromnych filarach na skrzyżowaniu transeptu, wyrosła z ducha stylu mudejar: budowę jej, ukończono zresztą w XVI wieku. W zewnętrznym wyglądzie kościoła fasada ujęta w dwie wieże przywodziłaby na myśl katedrę w Reims, jednak bez jej jasnego układu i wyraźnych podziałów: iglice zostały dodane w XVI w. przez architektów niemieckich z Kolonii.
Katedra w Leon, nieco późniejsza (początek budowy ok. r. 1255), jest o wiele bardziej jednolita. Architekt jej, mistrz Enrico, kierował budową katedry w Burgos. Całość jest bardzo bliska katedrom w Reims i Chartres, a jeszcze bardziej katedrze w Amiens z jej otwartym na obie strony triforium. Jest to najbardziej francuska iz katedr hiszpańskich.
Podobnie jak architektura, rzeźba gotycka w Hiszpanii rodzi się w Compostella, gdzie Portico de la Gloria jest jedynym poza terytorium francuskim wielkim zabytkiem rzeźby dwunastowiecznej. Jest on sygnowany w r. 1188 imieniem magister Mattheus, o którym przypuszcza się, że pochodził z Francji albo też z Galicji hiszpańskiej, a kształcił się we Francji. Z trzech portali jeden tylko ma tympanon: przedstawia on Chrystusa jako sędziego i króla w otoczeniu Ewangelistów i Proroków. Łuki archi wolty, traktowane jeszcze podobnie jak w kościołach w Poitou lub Saintonge, przyznają wyobrażeniom świętych rolę, która byłaby nie do przyjęcia w jakimkolwiek programie romańskim: postacie te żyją już życiem naturalnym. Posągi na węgarach zaczynają się ożywiać, zwracać się jedne ku drugim: zapowiadają późniejsze uwolnienie się od ram architektonicznych.
